آیه 15 سوره حشر

كَمَثَلِ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ قَرِيباً ذاقُوا وَبالَ أَمْرِهِمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ «15»

بعد از آن فرمايد: مثل يهود در اغترار به عدد و قوّت خود، كَمَثَلِ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ‌: همچو مثل آنان است كه بودند پيش از ايشان، قَرِيباً: به زمان اندك، ذاقُوا وَبالَ أَمْرِهِمْ‌: كه بچشيدند بدى عاقبت كفر خود را در دنيا. مراد مشركان قريشند كه به شش ماه قبل از ايشان دربدر كشته شدند. ابن عباس گفته: مراد بنى قينقاعند كه عهدى كه با بنى نضير كرده بودند بشكستند. و چون حضرت از بدر مراجعت نمود، امر به جلاى ايشان فرمود.

عبد اللّه ابىّ به ايشان گفت: من پيش پيغمبر شفاعت كنم تا با شما به قلعه درآييم و مدد شما كنيم. چون در قلعه رفتند، آنها را يارى نكرد، ناچار فرار كردند. وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ‌: و مر ايشان راست با وجود خوارى و جلاى وطن در دنيا، عذابى دردناك در آخرت.

مثل منافقان در فريب دادن يهودان و وعده نصرت و خلاف آن نمودن،

أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ نافَقُوا يَقُولُونَ لِإِخْوانِهِمُ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ لَئِنْ أُخْرِجْتُمْ لَنَخْرُجَنَّ مَعَكُمْ وَ لا نُطِيعُ فِيكُمْ أَحَداً أَبَداً وَ إِنْ قُوتِلْتُمْ لَنَنْصُرَنَّكُمْ وَ اللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكاذِبُونَ «11» لَئِنْ أُخْرِجُوا لا يَخْرُجُونَ مَعَهُمْ وَ لَئِنْ قُوتِلُوا لا يَنْصُرُونَهُمْ وَ لَئِنْ نَصَرُوهُمْ لَيُوَلُّنَّ الْأَدْبارَ ثُمَّ لا يُنْصَرُونَ «12» لَأَنْتُمْ أَشَدُّ رَهْبَةً فِي صُدُورِهِمْ مِنَ اللَّهِ ذلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا يَفْقَهُونَ «13» لا يُقاتِلُونَكُمْ جَمِيعاً إِلاَّ فِي قُرىً مُحَصَّنَةٍ أَوْ مِنْ وَراءِ جُدُرٍ بَأْسُهُمْ بَيْنَهُمْ شَدِيدٌ تَحْسَبُهُمْ جَمِيعاً وَ قُلُوبُهُمْ شَتَّى ذلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا يَعْقِلُونَ «14» كَمَثَلِ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ قَرِيباً ذاقُوا وَبالَ أَمْرِهِمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ «15»

ترجمه‌

آيا نظر نكردى بآنانكه نفاق ورزيدند ميگويند به برادرانشان آنانكه كافر شدند از اهل كتاب هر آينه اگر بيرون كرده شديد بيرون ميرويم با شما و اطاعت نميكنيم در مخالفت شما كسى را هرگز و اگر كارزار كرده شديد هر آينه يارى ميكنيم شما را و خدا گواهى ميدهد كه آنها دروغگويانند

اگر بيرون كرده شوند بيرون نميروند با آنها و اگر كارزار كرده شوند يارى نميكنند آنها را و اگر يارى كنندشان هر آينه برميگردند به پشتها پس يارى كرده نميشوند

هر آينه شما بيشتر مورد ترسيد در سينه‌هاى آنها از خدا اين بسبب آنست كه آنها گروهى هستند كه نميفهمند

كارزار نميكنند با شما همگى مگر در بلاد محصوره بحصار و خندق يا از پشت ديوارها قوّت و دليريشان ميان خودشان زياد است ميپندارى آنها را مجتمع و دلهاشان پراكنده است اين براى آنست كه آنها گروهى هستند كه بعقل در نمى‌يابند

مانند آنانكه بودند پيش از آنها بزمان كمى كه چشيدند عقوبت كارشان را و براى آنها عذابى است دردناك.

تفسير

خداوند متعال بعد از ذكر اوصاف مهاجرين و انصار و تابعين متعرّض‌

جلد 5 صفحه 178

احوال منافقين مذكور در آيات اوّليّه اين سوره كه وعده نصرت به بنى نضير دادند و وفا ننمودند شده به پيغمبر خود ميفرمايد آيا نديدى كسانى را كه نفاق نمودند با خدا و رسول ميگويند ببرادران خودشان در كفر از يهود كه اگر بيرون كرده شديد از مدينه بامر پيغمبر ما هم با شما بيرون ميآئيم و اطاعت احدى را هرگز نخواهيم نمود در مخالفت با شما و اگر مسلمانان با شما جنگ كردند ما شما را يارى ميكنيم و خدا شهادت ميدهد كه آنها دروغ ميگويند اگر بنى نضير اخراج شوند از مدينه آنها از جاى خودشان حركت نخواهند كرد و اگر مسلمانان با آنها مقاتله نمايند اينها يارى نميكنند آنها را و بر فرض يارى كنند آنها را در جنگ كه نخواهند كرد در بين مبارزه فرار ميكنند و آنها را تنها ميگذارند و كسى يارى از آنها نخواهد نمود حماقت اينها و آنها بقدرى است كه در دلهاشان ترس از شما بيشتر است از ترس خدا چون فهم ندارند كه معرفت بقدرت خدا و عظمت مقام او داشته باشند و اگر با هم اجتماع نمايند در مقاتله با شما مسلمانان جرئت مقاومت در ميدان جنگ را ندارند ناچار در قلعه‌هاى ديار خود متحصّن شوند يا از پشت ديوارها تيراندازى كنند و اين نه براى آنست كه آنها ذاتا ضعيف و ناتوان و ترسو هستند قوّت و شجاعت آنها در مبارزه با خودشان زياد است ولى در مقابل شما بخواست خدا مرعوب شده‌اند يا اختلافات داخلى و عداوتهاى شخصى ميان آنها زياد است و شما تصوّر ميكنيد كه آنها با هم متّفقند ولى دلهاى آنها از هم پراكنده و جدا است و هر كدام هوى و هوسى دارند كه مانع از اتّفاق و اتّحاد است و اين براى آنست كه عقل ندارند تا بفهمند كه ترقى و تعالى هر قوم در اتّفاق و اتّحاد با يكديگر است و ترقى شخصى نوعا در ضمن ترقى نوعى حاصل ميشود و بايد اغراض شخصيّه را فداى اغراض نوعيّه نمود مثل بنى نضير هم مثل بنى قنيقاع است كه بفاصله كمى قبل از آنها نقض عهد نمودند و بحكم پيغمبر مجبور بجلاء وطن شدند و بسزاى كفر خودشان در دنيا رسيدند و عذاب آخرت آنها كه اشدّ از عذاب دنيا است بجاى خود براى آنها و رفقاشان باقى و برقرار خواهد بود.

جلد 5 صفحه 179

كَمَثَل‌ِ الَّذِين‌َ مِن‌ قَبلِهِم‌ قَرِيباً ذاقُوا وَبال‌َ أَمرِهِم‌ وَ لَهُم‌ عَذاب‌ٌ أَلِيم‌ٌ «15»

(مثل‌ اينها مثل‌ مثل‌ كساني‌ ‌است‌ ‌که‌ پيش‌ ‌از‌ اينها بنزديكي‌ بودند ‌که‌ ‌آنها‌ چشيدند طعم‌ و بال‌ ‌خود‌ ‌را‌ و ‌از‌ ‌براي‌ ‌آنها‌ ‌است‌ عذاب‌ دردناك‌ كساني‌ ‌که‌ قبل‌ ‌از‌ ‌آنها‌ بودند مشركين‌ مكّه‌ ‌که‌ ‌در‌ جنگ‌ بدر كشته‌ و اسير و فراري‌ شدند، ‌اينکه‌ يهود ‌هم‌ مثل‌ ‌آنها‌ هستند كشته‌ و اسير و فراري‌ ميشوند و گفتند: ميان‌ جنگ‌ بدر و جنگ‌ ‌با‌ يهود فقط شش‌ ماه‌ فاصله‌ ‌بود‌ مشاهده‌ كنيد مشركين‌ مكّه‌ ‌که‌ دائما ‌بين‌ ‌آنها‌ جنگ‌ و جدال‌ و خون‌ ريزي‌ و اختلاف‌ بوده‌ ‌که‌ ابدا تأليف‌ قلوب‌ نداشتند، و ‌هم‌ چنين‌ ميان‌ يهود ‌از‌ زمان‌ موسي‌ ‌الي‌ زمان‌ نبي‌ّ اكرم‌ چه‌ اندازه‌ جنگ‌ و جدال‌ ‌بود‌ و چه‌ اندازه‌ انبياء ‌خود‌ ‌را‌ كشتند و سرّ ‌اينکه‌ اختلاف‌ دواعي‌ مختلفه‌ ‌که‌ ‌هر‌ كدام‌ يك‌ نوع‌ داعيه‌ داشتند ‌بود‌ لذا مي‌فرمايد مثل‌ ‌اينکه‌ يهود.

كَمَثَل‌ِ الَّذِين‌َ مِن‌ قَبلِهِم‌ ‌که‌ مشركين‌ باشند قَرِيباً مثل‌ قوم‌ نوح‌ و عاد و ثمود و قوم‌ ابراهيم‌ و قوم‌ لوط و اصحاب‌ مدين‌ و ايكه‌ و فرعونيان‌ نبودند ‌که‌ مدت‌ ‌آنها‌ دور بوده‌ همين‌هايي‌ ‌که‌ شش‌ ماه‌ قبل‌ ‌در‌ جنگ‌ بدر ‌با‌ ‌آن‌ جمعيت‌ كذايي‌ ‌که‌ داشتند.

جلد 16 - صفحه 479

ذاقُوا وَبال‌َ أَمرِهِم‌ ‌با‌ اينكه‌ جمعيّت‌ مسلمين‌ سيصد و سيزده‌ نفر بيش‌ نبودند خداوند ملائكه‌ ‌را‌ فرستاد و ‌آنها‌ ‌را‌ مخذول‌ و منكوب‌ و مقتول‌ و اسير نمودند، ‌اينکه‌ يهود ‌هم‌ بترسند ‌که‌ ‌با‌ ‌آنها‌ چنين‌ ميشود چنانچه‌ شد و ‌اينکه‌ عذاب‌ دنيوي‌ ‌آنها‌ ‌بود‌.

وَ لَهُم‌ عَذاب‌ٌ أَلِيم‌ٌ ‌در‌ آخرت‌ و جحيم‌ سپس‌ خداوند مثل‌ ميزند حال‌ ‌اينکه‌ منافقين‌ ‌را‌ ‌که‌ وعده‌هاي‌ دروغي‌ بيهود دادند و ‌آنها‌ ‌را‌ فريب‌ دادند مي‌فرمايد:

]

(آیه 15)- قرآن همچنان بحث پیرامون داستان یهود بنی نضیر و منافقان را ادامه داده، و با دو تشبیه جالب، موقعیت هر کدام از این دو گروه را مشخص می‌سازد. نخست می‌فرماید: داستان یهود بنی نضیر «همچون کسانی است که کمی پیش از آنان بودند (همانها که در این دنیا) طعم تلخ کار خود را چشیدند و برای

ج5، ص148

آنها عذابی دردناک است» (کمثل الذین من قبلهم قریبا ذاقوا وبال امرهم و لهم عذاب الیم).

اما این گروه چه کسانی بودند که سرگذشت عبرت انگیزی قبل از ماجرای بنی نضیر داشتند؟

بسیاری از مفسران آن را اشاره به ماجرای یهود «بنی قینقاع» می‌دانند که بعد از ماجرای بدر واقع شد، و منجر به بیرون راندن این گروه از یهود از مدینه گردید، آنها نیز مانند یهود «بنی نضیر» افرادی ثروتمند و مغرور و در میان خود جنگجو بودند، و پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و مسلمانان را تهدید می‌کردند، ولی سر انجام چیزی جز بدبختی و در به دری در دنیا و عذاب الیم آخرت عائدشان نشد.